TARİHÇEMİZ
150 YILLIK TARİHİMİZ(1866-2016)
OSMAN OĞLU HACI İZZET PAŞANIN KİMLİK VE KİŞİLİĞİ
İzzet Paşa, babası Türk Osman Paşa'nın mutasarrıflığı (kaymakamlığı) esnasında H.1227-M.1810 yılında Girit'in Resmo kasabasında doğmuştur.
Kendisi, zamanına göre ve babasının da görevi icabı; iyi bir tahsil görmüş ve baba mesleğini seçmiş, Van ve Hakkari Valiliği'nde, daha sonra da Cidde, Trablusgarp valiliklerinde hizmet vermiş, 1278-1861 de Muhacirin Komisyonu reisliğine, 1863'de Harput valiliğine birkaç yıl sonra da Sivas valiliğine tayin olmuştur.
Hacı İzzet Paşa, aslen Erzincanlı olup, Erzincan eşrafındandır. Babası Türk Osman Paşa, Sivas'ta valilik yapmış olduğundan, İzzet Paşa'da Sivas'a Vali olunca, babasının (H.1230-M.1813) yaptırdığı ve eskimiş olan camiyi yeniden tamir ettirmiş ve caminin dış kapısının üzerine güzel bir yazıyla bir kitabe yazdırmıştır. Biz buraya kitabenin son dört satırını alıyoruz.
Peder-i ekrem-i etmişti bina
Yaveri Hızr ola yari Mevla
Secde-i şükrü ederken ifa
Muhyl-i din-i Hak İzzet Paşa
H. 1302-M.1884 de Kadri Paşa'nın vefatı üzerine Edirne Valisi olmuştur. Edirne'deki şark demiryolu, İzzet Paşa zamanında tamamlanmıştır. Ayrıca Üç şerefeli caminin yanındaki kule üzerine Hacı İzzet Paşa tarafından bir memleket saati yaptırılmıştır. (Servet-i Fünun dergisi N.1651/177 s. 333)
İzzet Paşa kendisinden 25 sene evvel ölen oğlu Hürrem Paşa adına Erzincan'da 1288 (1871) de başlayıp 1304 (1877) de bitirilen bir cami inşa ettirmiştir. Bu cami 1930 depreminde kısmen harap olmuştur. İzzet Paşa 1310 (1892) şevvalinde Edirne'de vefat etmiştir. Mezarı II. Ordu Müşiri Arif Paşa tarafından yaptırılan kubbeli bir türbede bulunmaktadır.( Hamdi Hatunoğlu, Erzincan Tarihi 1935)
Devrine göre zengin sayılan Hacı İzzet Paşa, giyimine pek dikkat etmeyen, sürekli önü açık gezen, hazırcevap her gittiği yerde hayır ve hasenat yapan, varlığını bu yolda harcayan, genellikle cami inşa ettiren bir şahsiyet olarak görülmektedir.
Elazığ'da Bağdat (şimdi Gazi) caddesi üzerinde 1866 (H. -1282) tarihinde yaptırdığı cami, bugün Elazığ'ın en güzide camilerinden biri olup (Hacı İzzet Paşa) camii namıyla maruftur, dış kapısının üzerindeki kitabe, Şair Rahmi-i Harput-i tarafından yazılmıştır.
Hacı İzzet Paşanın, şahsına münhasır bir takım ilginç hususiyetleri varmış ki, bunlar hakikaten kayda değer, bunlardan birisi; Yaptırdığı bu camiin mütevelliliğini "Bedros Murahhas" namında bir Ermeni'ye vermiştir ki, görülmüş ve işitilmiş şey değildir. Bununla beraber 1867 (H. -1283) yılında Harput Ermeni Murahhas vekili bulunan bu zata Nişan tevcihi için Mabeyne yazmış ve iradesini de almıştır. Bir diğeri de, başında kirlenip atılması gerek feslerini, konağında anahtarı daima cebinde bulunan boş bir odanın kapısını açar, fesini başından çıkarır, içeriye attıktan sonra tekrar kapıyı kilitler ve yenisini giyermiş. Tayini çıkınca bu fesler, sandıklara istif edilerek oraya götürülür ve yine ayni şekilde bir odaya boşaltılırmış. Hülasa ne atmağa, ne satmağa kıyamazmış. Üçüncüsü: Paşa, (Teres) kelimesini çok kullanırmış. Bu kelimenin sürekli halkın dilinde dolaştığı rivayet edilir.
Hacı İzzet Paşa, devrinin en mühim ve tarihi olaylarından birisi ilk matbaanın kurulması ve Harput isminin Mamura-tül Aziz' e çevrilmesi olmuştur.(Harput yolları cilt 2)
AHMET İZZET PAŞA TARAFINDAN YAPTIRILAN İLK İZZETPAŞA CAMİSİ
Sultan Abdülaziz döneminde 1863 yılında Vali olarak atanan zamanın valisi aslen Erzincan'lı olan Hacı Ahmet İzzet Paşa, 1865 yılında Çöteli beylerinin arazisi olan (Ağavat Mezrası)şimdiki caminin yerinde 600 metrekarelik bir arsayı kendi parasıyla satın alarak 1866 yılında kerpiçten ve tek ahşap minareli bir cami, içinde medresesi olan ( ilk müderrisi İbrahim Halil Efendidir. Harput yolları cilt 2s. 24) külliyeyi inşa ettirerek 1866 yılında bitirip ibadete açmıştır. Bu ilk cami bugünkü caminin yerinde, doğu tarafından giriş kapısı olan binanın dip kısmına kadar ilerleyen bir yola sahipti. Binanın kuzeyinde bir giriş kapısı mevcuttu. Yine binanın kuzeyinde abdest alma yerleri vardı. İlk caminin üstü çatı ile kaplıydı ve kubbesi yoktu. Yaklaşık 400-500 cemaat alabilmekteydi.
Caminin yapılış yılını tescil etmesi bakımından o devirde hayatta olan şair Harputlu Rahmi, ilk caminin kuzeydeki giriş kapısının üstüne bir manzume ile tarih düşürerek nakşetmiştir ki, son mısraı (H. 1282) 1866 tarihini taşımaktadır.
1866 yılında İzzet Paşa tarafından inşa ettirilen kerpiç bina 101 yıl bu haliyle halka hizmet vermiştir. Caminin giriş kapısı üzerinde zamanın divan şairlerinden Rahmi-i Harput-i (Hoğulu) tarafından yazılan eski camiden sökülen ve Körpe taşı üzerine nakşedilmiş bu kitabe yeni caminin doğu cephesine monte edilmiş ve aynı kitabe daha sonra mermer üzerine yeniden yazılarak modern İzzetpaşa Camii'nin kuzey girişine konulmuştur. Son iki mısrası, caminin yapılış tarihini vermektedir.
Taif-i beyt-i harem zair-i fahr-i alem
Seyyid-i ehl-i himemAhmed-i İzzet Paşa
Böyle bir mabed-i ali ola tahayratı
Men bena, nüktesine vakıf olup etil bina
Her gelen kıla cemaatlenamaz ile niyaz
Sebeb-i mağfireti Hakk ola tarüz-i ceza
Ola dünyada muvaffak nice bin hayrata
Dar-ı ukbada ola mazhar-ı eltaf-ı Huda
Geldi cevher gibi Rahmi kaleme bir tarih
Oldu dünyada eser Cami-i İzzet Paşa
Caminin minberi ve Lihye-i saadet perdesi üzerinde Müftü Faik Efendi tarafından sonradan yazılan bir manzume mevcuttur.
Ocak 2017
